Restauratie van een WSK / Wiesenthal, Schindel & Kallenberg-pop
Zo kwam ze aan, afgelopen november 2018, zorgvuldig verpakt, en in losse onderdelen:
Het merk, WSK, dat staat voor de speelgoed-firma Wiesenthal, Schindel & Kallenberg uit Waltershausen, is duidelijk op haar achterhoofd te lezen:
Over de firma Wiesenthal, Schindel & Kallenberg:
Over deze firma is helaas maar weinig bekend. Ze wordt genoemd in boeken, zoals in het boek "Simon Halbig: The Artful Aspect" van Jan Foulke, en op de site van de Duitse gemeente Waltershausen, maar méér dan de voornaam van de heer Schindel, Titus, en een startdatum van het bedrijf, 1858, is er niet over te vinden.
Jan Foulke meldt dat WSK óók poppenhoofden bestelde bij Wilhelm Simon en Carl Halbig, en dat deze poppen dubbel gemarkeerd zijn, met SH en WSK:
In de foto is te zien dat dit hoofdje enkel gemarkeerd is, alleen met WSK. Ze kan ook uit de porselein-ateliers van Simon & Halbig komen, meer evengoed uit een ander atelier in het gebied van Waltershausen. In en om Waltershausen waren talloze poppenfabriekjes en -ateliers gevestigd, en vaak was tussen de grote Firma's onderling samenwerking.
Het is ontzettend jammer dat Duitse bronnen zo slecht toegankelijk zijn.
Er zijn archieven, de naam Titus Schindel komt voor in een archief van 1855 "boekhouder, van Waltershausen naar Parijs", maar dergelijke archieven moet je ter plekke opvragen en hopen dat je als lezer inzage krijgt.
Historische krantenarchieven bestaan in Duitsland, maar het online gedeelte is ontzettend mager. Over de poppenindustrie is, anders dan in de Franse of Nederlandse krantenarchieven, niets terug te vinden.
Wanneer hield een bedrijf op te bestaan? Werd het verkocht, gesloten? Familie-namen als Wiesenthal en Schindel, net als Simon en Reinhardt, komen voor in de slachtofferlijsten van de Holocaust. Veel Poppenfirma's veranderen hun naam en bedrijfsvoering in de jaren dertig, waarschijnlijk, of hopelijk, zijn veel nazaten van deze Firma's gevlucht; de poppenindustrie viel immers stil om plaats te maken voor oorlogsindustrie.
Dit merk "WSK" is kortom, van een van de vele Duitse Firma's waar vrijwel niets over is terug te vinden.
Uit welk jaar is ze?
We hebben dus alleen het uiterlijk om haar te dateren.
Het lijf is een typisch Duits lijf van rond de eeuwwisseling of iets later. Het heeft niet de typische vroege stokbeentjes. De knieën zijn losse houten bollen, beentjes en lijf zijn van karton, de armpjes van hout, handjes van composiet.
Het gezichtje heeft een open mondje, dat duidt op een periode van na 1888. Rond 1890 konden hoofdjes met open mondjes goed gemaakt worden, ze waren (destijds!) iets duurder dan gesloten mondjes (nu is vaak dat omgekeerd...)
Ik zou haar inschatten als van ± 1900, maar ik kan er zomaar 10 jaar naast zitten, bij gebrek aan informatie over de modellen van de firma WSK.
De restauratie
Het hoofdje heeft, en dit was me bij aankoop zeker bekend, veel schade:
Zo ongeveer de helft van de koprand ontbreekt:
Een van de barsten loopt door tot vlak naast het rechteroog, en daar ontbreekt ook een chip, vlak onder de wenkbrauw:
De wimpers zijn, zoals ook in de vorige foto al te zien was, in slechte staat. Ik heb overwogen om ze zo te laten, het zijn immers de originele mohair-wimpers, maar.... ze oogde teveel alsof ze "ontstoken ogen" had. Delen van de wimperrand ontbreken, en de delen die er nog wel zijn, zijn zo vlassig en gepropt geworden, dat het lijkt of er vuil in de ogen zit, dat er niet uitwil:
Uiteindelijk heb ik er, bij het schoonmaken van de binnenzijde van het hoofd, voor gekozen om de oogbrug los te halen:
Het schoonmaken van de wimpers leidde niet tot verbetering, helaas. Uiteindelijk heb ik de restjes er maar voorzichtig afgeknipt. Afgeknipt, om de waslaag op het oog niet verder te beschadigen:
Ik heb een stukje nieuwe wimpers tegen het ooglid geplakt, met eenvoudige wateroplosbare lijm. Het nadeel daarvan is dat ze er vrij makkelijk af kunnen, maar het levert ook minder kans op schade aan de oogjes. En misschien vind ik ooit nog 'ns mohairwimpers.
Over de breukjes in in de oogleden heb ik een paar flinters was "geplakt". Met de föhn heb ik een heel klein bolletje was zachtgemaakt, en dat op de oogleden gesmeerd. Dit moest wel zo dun mogelijk worden (en was dus best veel gedoe ;-)). Want elke micrometer die er aan was teveel opzat, maakte dat de ogen haperden bij het sluiten. En ik wilde natuurlijk wel dat de slaapogen weer goede slaapogen zouden worden ;-)
Zodra de oogleden niet meer 'te dik' waren, kon ik het brugje weer op z'n plek vastzetten. Daarbij heb ik het originele (?) gips gebruikt, dat ik met nieuw gips op z'n oude plek heb teruggezet:
Helemaal tevreden ben ik nog niet ;-} Het zijn niet de originele, volle mohairwimpers. Maargoed, ik ben nog geen adres tegengekomen waar ik die zou kunnen kopen.
In elk geval heeft ze nu weer slaapogen, met wimpertjes zonder "knopen":
Ik heb de gelijmde delen niet losgehaald.
Naast de grote scherf in het achterhoofd, heeft het hoofd nog enkele barstjes / breuken (vaak eufemistisch "haarlijnen" genoemd ;-}) die niet "door en door" zijn.
Wat als die breuken groter worden bij het loshalen van de lijm?
Bovendien is het niet "scheef" gelijmd: de scherf zit precies op z'n plek.
Ik heb dus verf —op waterbasis— gemengd in de kleur van het keramiek, en die over de lijmnaad gesmeerd:
Omdat het verf op waterbasis is, kan ik die wegpoetsen tot de plek waar de lijmnaad begint. Het is even een geduldswerkje, want je (ik dus ;-)) poetst al snel teveel weg, en dan moet het weer opnieuw ;-)
Het lijf en de benen van de pop waren in zeer slechte staat. Dat was bekend hoor, de verkoopster had heldere foto's van alle gebreken.
Je ziet dat de kartonnen basis en de krammen waarmee de geperste beenhelften aan elkaar gemaakt zijn, zichtbaar geraakt zijn:
Allereerst heb ik de lijf-onderdelen schoongemaakt met "ecover-doekjes". Het leek me handig om doekjes te gebruiken met zeep, zonder chemische oplosmiddelen. Of het verstandig is weet ik niet, maar het werkte wel goed. Het karton werd er niet nat door, en het vuil ging er goed af:
Ook de heupkommen waren erg beschadigd:
Net als de hals:
Waarschijnlijk is de pop in een ver verleden al eens gerepareerd. Ook op de voetjes zat zulk grijs papiermachée. Helemaal verwijderen lukte niet, het zat te vast en overlapte onbeschadigde delen. Het voordeel ervan is dat de heupkom en de voetzooltjes zijn blijven vastzitten & daardoor behouden zijn gebleven:
Ook in het lijf waren de krammen of nietjes zichtbaar:
Aan haar handjes ontbraken 2 vingertjes. Die heb ik gerestaureerd met een speld als basis:
De speld buig je in de juiste vorm/stand, en dan knip je de kop van de speld:
Daarna heb ik met héél weinig Milliput (weinig: om zo min mogelijk te hoeven bijschuren aan de kwetsbare, originele handjes) twee vingertjes geboetseerd:
De vingertjes heb ik beschilderd. De handjes hebben vlekjes die er niet vanaf te krijgen zijn, maar omdat zelfs de originele rode lijntjes tussen de vingers nog bewaard gebleven zijn, is het zonde om ze agressief schoon te poetsen of helemaal over te schilderen. Ik heb zodoende de nieuwe vingertjes met grafiet ook weer wat vlekjes gegeven:
Met houtplamuur heb ik de heupkommen hersteld:
Net als de hals- en schouderkommen:...
...en de benen. Daarna heb ik het plamuur geschuurd, en geprobeerd de originele verf zo min mogelijk te raken:
Na een eerste verflaag van verf op waterbasis, (zo veel mogelijk op het plamuur alleen, de onaangetaste delen blijven onovergeschilderd), heb ik het plamuur opnieuw geschuurd:
De verf heb ik gemengd tot het mengsel de kleur van de vergeelde laklaag had.
Dus niet: standaard huidskleur gemaakt, die zou te roze zijn geweest en niet hebben aangesloten bij de onaangetaste delen.
Lak (vernis, op waterbasis) heb ik door de laatste verflagen gemengd; ik ben de tel kwijtgeraakt, het zijn veel dunne laagjes geweest, die ik telkens heb laten drogen:
Helemaal egaal is het bewust niet, en de vergeelde originele lak blijft behouden. Sommige mensen zullen dat misschien niet zo mooi vinden, maar ik wil graag de originele, onbeschadigde delen zo houden als ze zijn, en de herstelde delen daarbij aansluiten.
Als ik alles egaal en fris roze had willen hebben, had ik ook de (houten) armpjes moeten schilderen, die waren immers even vergeeld als de rest van het lijf. Enfin :-)
Uiteindelijk is dit het resultaat van de herstelde lijfonderdelen:
Op de (lichtgeplamuurde/beschilderde) teentjes heb ik vaag dunne rode lijntjes aangebracht. Niet zo helder als die op de handjes, maar wel een hint naar hoe het ooit was:
Om de koprand te herstellen, heb ik eerst een rand van karton geknipt, die ik op een papiervulling in het hoofd heb gelegd:
Dat werkte redelijk als steun voor de Milliput, al is het niet helemaal perfect geworden. Het neigde nog steeds tot scheefzakken. Een steunmal zou waarschijnlijk beter gewerkt hebben. De ronding en de hoogte wijkt nu helaas een beetje af:
Je kunt zien dat ik de ronding in de Milliput-laag boven het linkeroog nog extra had moeten bijschuren:
Dat kan ik eventueel in de toekomst nog 'ns doen. Op dit moment heb ik ervanaf gezien. Het hoofdje heeft breuken, met schuren moet je druk zetten — bovendien valt de herstel-rand uiteindelijk onder de pruik.
De witte Milliput-rand heb ik in veel dunne laagjes geschilderd, hier één van de 'tussenstanden':
In het hoofd heb ik nog een extra stukje kurk aangebracht, omdat er onder de irissen net iets teveel oogwit zichtbaar bleef, wat een pop een "enge" oogopslag kan geven:
Voor dit hoofd heb ik een kopanker gezocht in het wondermooie "kopanker-kunstwerk" dat Berend Peter Hogen Esch ooit gemaakt heeft. Het kopanker moest de juiste maat hebben, en mocht niet het gewicht van het oogbrugje in de weg zitten. Ik ben héél zuinig met het kopanker-kunstwerk :-) Maar voor een vrij zeldzame pop als deze, die bovendien schade aan de halsopening heeft....:
...dan luistert het kopanker nauw. Als het anker te klein /smal is, kunnen er nieuwe breukjes rond de opening ontstaan. Maar als het anker even hoog als breed is, zoals bij een kraal, dan kan het oogbrugje in het hoofd niet meer bewegen.....
Dit anker van Berend Peter had precies de juiste hoogte en ronding aan de onderzijde:
Met een haakje (er zaten nog stukjes los metaal bij de pop) er doorheen, was het kopanker compleet:
Binnenin het hoofd blijft ook het ijzeren haakje ver uit de buurt van het gewicht van de oogbrug:
Het oude elastiek in de benen bevatte nog de originele haken.
Dit soort hints zijn heel belangrijk om de pop zo goed mogelijk in elkaar te kunnen zetten. Tip voor verkopers: stuur dit soort onderdelen graag mee, zoals deze verkoopster deed. Al is het elastiek bijna vergaan, de lengte ervan kan tòch vertellen hoe de bevestiging geweest is. En de haken zijn herbruikbaar.
Kijkt u naar het lengteverschil van de haken links in beeld, dat was voor mij echt een puzzel... Waarom dit lengteverschil...?
Ook het elastiek van de armen was nog aanwezig. Helemaal touw geworden, maar wel duidelijk hoe de armen — aan elkaar — bevestigd zijn geweest:
De armen zaten dus ook al snel weer aan het lijf (en een enkel plekje op het handje heb ik nog aangestipt met de verf, die ik eerder in ruime hoeveelheid had aangemengd):
Binnenin het lijf bevindt zich een balkje. Het zal ongewtijfeld dienen voor de stevigheid, zoals een van de functies van de 'stapel' in een viool. Maar het kan ook gediend hebben om de beenhaken aan op te hangen.
De haakjes voor de onderbenen heb ik niet meer gebruikt. Het elastiek heb ik direct door de ogen van de onderbenen gehaald, en daarna terug, de kniekommen en bovenbenen in geleid. Om daar nu extra haakjes voor te gebruiken? Het beschadigt m.i. eerder, en de bovenbenen hadden al zoveel schade.
Wel heb ik alle elastiek-wijzen bestudeerd in het boek van Jutta Lammèr. Waarom is de haak die uit het elastiek aan rechterbovenbeen komt, zoveel langer dan die uit het linkerbovenbeen? (De foto heeft lensvertekening, maar het idee is wel zichtbaar :-))
Ik heb besloten om de kortste haak uit het linkerbeen aan het balkje in het lijf te bevestigen; en de langste haak uit het rechterbeen te bevestigen aan het kopanker. Daarvoor heb ik een stukje elastiek aan het kopanker gemaakt, en dat "dichtgenaaid". Ik kon zien dat het oude elastiek ook was "dichtgenaaid" geweest:
Vervolgens heb ik het elastiek en de lange haak van het rechterbeen...
.... door het lijf gehaald:
en die langste haak heb ik aan het elakstiek aan het kopanker gehaakt. De beenhaak heb ik vervolgens een beetje dichtgeknepen.
Of de bevestiging origneel ook zo heeft gezeten? Langste haak aan het hoofd, korste haak aan het "balkje"? Ik weet het niet. Maar het werkt.
Na het aantrekken van het elastiek en de overbodige lenge wegknippen.... Wat is ze mooi!
Van de schade die ze bij aankomst had is weinig meer over :-) We weten nu ook haar lengte: 68,5 centimeter (27 inch.) Het "70" dat in haar nek onder "WSK" staat, is dus waarschijnlijk een lengtemaat geweest. De anderhalve cm verschil zou kunnen betekenen dat de gewrichten iets dieper zijn gaan vallen bij de reparatie van de kommen. (En op de pagina in het boek op de foto, ziet u nog een elastiek-wijze waarbij ook benen aan het balkje gehaakt zijn:)
Het enige wat ze nu nog niet heeft, is een kopdeksel en een pruik.
Ik weet het, kopdeksels kun je bestellen. Ze zijn echt héél goedkoop zelfs.
Het is dus ook absoluut zonde van mijn tijd dat ik ze wel eens zelf maak, en mooier zijn die van mij ook zeker niet:
Dat ik dat dan toch doe...? Er is geen reden voor, gemakszucht misschien wel. Knutselzucht ;-) Een beetje papiermachee op een ballon, laten drogen, rekening houden met krimp en kromtrekken:
Als ze droog zijn, strijken met de achterkant van een lepeltje:
Bijknippen en/of op maat knippen:
Het voordeel van zelfgemaakte kopdeksels is, dat je er zonder verniel-ik-ze-zorgen twee gaatjes in kunt maken, stukje koord-elastiek erdoor, en dat weer door de gaatjes onder de koprand in het hoofdje:
Met een pruikje en een tijdelijk jurkje — dat zowel te strak als te lang is — is ze, na al die weken werk :-) weer een hele dame:
Hartelijke groetjes en een goed weekend allemaal!
Jolie
